Premiera raportu pt. „Dostęp do diagnostyki i leczenia chorych na stwardnienie rozsiane”

Aktualny dostęp do diagnostyki i leczenia chorych na stwardnienie rozsiane w Polsce – analiza najnowszych danych

Raport „Dostęp do diagnostyki i leczenia chorych na stwardnienie rozsiane”  prezentuje m.in. liczby i wartości świadczeń udzielonych pacjentom ze stwardnieniem rozsianym w ostatnich latach. Opracowanie przedłuża perspektywę czasową raportów opublikowanych w maju 2021 roku na temat SM o rok 2020 oraz I połowę roku 2021. W celu sformułowania rekomendacji do zmian systemowych, autorzy raportu zwrócili się również do konsultantów wojewódzkich w dziedzinie neurologii.

Jak zaznaczają autorzy raportu, na przestrzeni ostatnich lat istniała tendencja do nieznacznego zmniejszania się liczby chorych na stwardnienie rozsiane, korzystających z porad lekarzy rodzinnych. Pogłębiła się ona wyraźnie w 2020 roku, co należy wiązać z pandemią COVID-19. Istnieje jednak szansa na jej odwrócenie, na podstawie danych po pięciu miesiącach 2021 roku można spodziewać się wzrostu. Świadczyć to może o utrudnionym dostępie do świadczeń lekarzy rodzinnych w 2020 rokui poprawie sytuacji, ale także o zmianie preferencji i oczekiwań pacjentów związaną ze skutecznością leczenia w programach lekowych.

 –  Na podstawie zebranych danych można postawić tezę, że pandemia w sposób istotny wpłynęła na dostępność do świadczeń dla pacjentów z SM. Widoczne są też trendy w zmianie profilu opieki nad pacjentem – zauważa Artur Fałek, ekspert z Kancelarii Doradczej Rafała Piotra Janiszewskiego, jeden
z autorów raportu.

W ambulatoryjnej opiece specjalistycznej od lat zmniejsza się liczba pacjentów korzystających z porad i udzielanych świadczeń. Tendencja ta wyraźnie pogłębiła się w 2020 roku. O ile średnioroczny spadek ilości udzielanych świadczeń przed pandemią oscylował w granicach 4,5%, o tyle w 2020 roku spadła ona o blisko 10%. W roku 2021 szacowany jest wzrost liczby świadczeń. Może on wynieść około 5,5% w stosunku do roku 2019 i ponad 17% w stosunku do roku 2020. Świadczy to o utrudnionym dostępie do lekarzy wszystkich specjalności w 2020 roku, wliczając neurologów. Nieadekwatnie niski spadek wartości świadczeń w 2020 roku ma związek z podniesieniem wyceny świadczeń przez NFZ. Warto zwrócić uwagę, że chorzy na stwardnienie rozsiane przeciętnie uzyskują 2,2 ambulatoryjnej porady specjalistycznej w ciągu roku, co nie jest liczbą wygórowaną, biorąc pod uwagę naturę schorzenia.

Spadła również dostępność do świadczeń szpitalnych wskutek pandemii COVID-10. W roku 2020 odwrócony został trend wzrostu liczby świadczeń szpitalnych (poza programami lekowymi). Ilość tych świadczeń spadła drastycznie – o 32,7%, w roku 2021 należy spodziewać się lekkiej korekty.

W latach 2016-2019 wartość refundacji leków w programach lekowych systematycznie wzrastała o około 10% rocznie. W roku 2020 wzrost ten został zahamowany i wyniósł jedynie 1,74%. Prognozowany na podstawie danych z I półrocza wzrost w 2021 r. może osiągnąć 2,5%. W strukturze kosztów refundacji leków widoczne jest przesunięcie na rzecz terapii nowszych, włączonych o programów lekowych od 2016 roku.

Jak wskazują autorzy raportu „Dostęp do diagnostyki i leczenia chorych na stwardnienie rozsiane” poszczególne województwa różnią się istotnie pod względem kosztów refundacji świadczeń w przeliczeniu na 1 pacjenta. Świadczy to o niejednolitej praktyce klinicznej i/lub nieprawidłowym rozliczaniu świadczeń. Systemowym problemem jest zmniejszająca się liczba specjalistów w zakresie neurologii.

Pozycja konsultantów wojewódzkich ds. neurologii

Wykorzystanie potencjału konsultantów wojewódzkich może być kluczowe dla usprawnienia systemu świadczeń w zakresie neurologii. Jak wynika ze zgromadzonych danych, niewykorzystaną szansą zwiększania dostępności świadczeń dla chorych na stwardnienie rozsiane są działania konsultantów wojewódzkich. W chwili obecnej nie mają oni narzędzi do monitorowania świadczeń i stosowania standardów diagnostyczno-terapeutycznych. Nie mają instytucjonalnie zapewnionego dostępu do informacji. Brakuje im choćby minimalnego aparatu administracyjnego czy wpływu na kształcenie specjalistów i jakość udzielanych świadczeń.

– Stwardnienie rozsiane należy włączyć do realizowanych priorytetów zdrowotnych Ministra Zdrowia, jako chorobę dotyczącą przede wszystkim osób młodych, ale przy współczesnym leczeniu dającą możliwość utrzymania sprawności i aktywności zawodowej. Standard diagnostyczno-terapeutyczny oraz ścieżki pacjenta w leczeniu SM powinny być upowszechniane i wdrażane na wszystkich poziomach opieki, przy zaangażowaniu ekspertów Polskiego Towarzystwa Neurologicznego i specjalistów w dziedzinie neurologii, pod nadzorem konsultanta krajowego i konsultantów wojewódzkich – podkreśla Artur Fałek, wskazując najważniejsze rekomendacje z raportu.

Trendy w udzielaniu świadczeń w SM: 2020 vs 2021

W roku 2021 istnieje szansa na odwrócenie tendencji spadkowej udzielanych świadczeń. Na ostateczny wynik decydujący wpływ będzie miała realizacji świadczeń w II połowie roku, należy jednak spodziewać się, że oczekiwana 4. Fala pandemii może ponownie utrudnić dostępność do świadczeń.

Autorzy raportu zwracają uwagę na zmiany w strukturze świadczeń skutkujące zmianą średniej wartości świadczenia. W grupie ogólnej można to tłumaczyć spadkiem hospitalizacji. W poszczególnych zakresach świadczeń efekt ten spowodowany jest przesunięciem w kierunku świadczeń niżej wycenionych – tym samym mniej złożonych, prostszych. Dzieje się tak mimo podwyższenia wyceny świadczeń.

Leczenie SM. Najnowsze rekomendacje dotyczące skrócenia czasu do diagnozy i rozpoczęcia leczenia SM

Rekomendacje zmian w opiece i leczeniu chorych na stwardnienie rozsiane

1. Stwardnienie rozsiane należy włączyć do priorytetów zdrowotnych Ministra Zdrowia – jakochorobę przede wszystkim dotyczącą osób młodych,ale przy współczesnym leczeniu dającąmożliwość utrzymania sprawności i aktywnościzawodowej. Standard diagnostyczno-terapeutycznyoraz ścieżki pacjenta w leczeniu SMpowinny być upowszechniane i wdrażane nawszystkich poziomach opieki, przyzaangażowaniuekspertów Polskiego Towarzystwa Neurologicznegoi specjalistów w dziedzinie neurologii,pod nadzorem konsultanta krajowego i konsultantówwojewódzkich.

2.Organizacja opieki nad pacjentami ze stwardnieniem rozsianym powinna być zmieniona. Model opieki należy oprzeć o sieć poradni SM oraz wyspecjalizowane ośrodki kompleksowej diagnostyki i leczenia SM (MSCU – MultipleSclerosisCare Unit), umożliwiające przeprowadzenie niezbędnychprocedur w trybie ambulatoryjnym lubjednodniowym. Ich utworzenie powinno się odbywać z zaangażowaniem publicznych środkówinwestycyjnych, mających na celu m.in. wydzielenie
i dostosowanie lub stworzenie niezbędnejinfrastruktury, a także zakup sprzętu diagnostycznego.

Ośrodki te powinny być odrębnie ujmowanew planach rzeczowo-finansowych umówi być rozliczane w oparciu o odrębne produktykontraktowe.

3. Konsultanci medyczni w dziedzinie neurologii, a także wszystkie podmioty i lekarze leczącychorych na stwardnienie rozsiane, powinni otrzymywać okresowe predefiniowane raporty o świadczeniach udzielonych osobom chorym na stwardnienie rozsiane oraz zasobach zakontraktowanych i użytych do realizacji tych świadczeń. Raporty te powinny być przygotowywane przez Narodowy Fundusz Zdrowia oraz Centrume-Zdrowia. Dane dotyczące leczenia chorych na SM powinny być przedstawiane w sposób umożliwiającyanalizę porównawczą, w odniesieniudo całego kraju, województw i poszczególnychpodmiotów leczniczych, a także analizę trendów. Raport „NFZ o zdrowiu – Stwardnienie rozsiane” jest dobrym przykładem potencjału w tym zakresie. Należy dążyć do stworzenia pełnego rejestrupacjentów chorych na stwardnienie rozsianei algorytmów wspierających utrzymanie standardówdiagnostyczno-terapeutycznych. Należydążyć do systematycznego wdrażania rozwiązańtelemedycznych w celu wczesnego wykrywaniapostępu niepełnosprawności i identyfikowaniakoniecznych modyfikacji w terapii chorych zestwardnieniem rozsianym.

4. Konsultantów wojewódzkich należy wyposażyć w środki na finansowanie działalności oraznarzędzia administracyjne (biuro, personel) do obsługi realizacji zadań, w tym również organizacjispotkań w ramach nadzoru merytorycznego, wdrożenia i kontroli stosowania standardówpostępowania w leczeniu stwardnienia rozsianego. Powinno to dotyczyć spotkań z ordynatoramioddziałów szpitalnych, kierownikamiprzychodni specjalistycznych, lekarzami specjalistamiz danej dziedziny i lekarzami rodzinnymiw celu wdrażania standardu diagnostyczno-terapeutycznego.

5. Konsultanci wojewódzcy powinni mieć realny wpływ na liczbę miejsc specjalizacyjnych. Należyzwiększyć liczbę kształcących się lekarzy w specjalności neurologia w skali całego kraju przezzwiększenie zainteresowania młodych lekarzy tą specjalizacją – m.in. przez zaliczenie jej do priorytetowych dla resortu zdrowia.

6. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji powinna przeprowadzić kompleksowąanalizę wyceny świadczeń w obszarze neurologii. Na podstawie wypracowanych wnioskówNFZ powinien dokonać ich aktualizacji, aby zapewnićwłaściwe finansowanie leczenia zgodnegoz ustalonym standardem diagnostyczno-terapeutycznym.

Czy jesteśmy świadkami przełomu w leczeniu stwardnienia rozsianego?